21 مرداد ماه 1388 (مطلب شماره 224)
کلمه بولید، از واژه یونانی Bolis به معنای درخشیدن و یا پرتاب گلوله می آید. اتحادیه بین المللی نجوم (IAU)، هیچ تعریف رسمی از بولید نکرده است و معمولاً آن را مترادف آذرگوی می آورد (به شهاب های بسیار درخشان و چشمگیر آذرگوی گفته می شود). این اصطلاح بیشتر در بین زمین شناسان رایج است تا ستاره شناسان و به معنای جسم برخورد کننده بسیار بزرگ است.

تصویری از آذرگویی بسیار درخشان مربوط به بارش شهابی اسدی (مطلب شماره 105) - عکس از : V. Winter و J. Dudley

برای مثال، سازمان نقشه برداری زمین شناختی ایالات متحده، این واژه را به این صورت معنا کرده است: نوعی پرتابه بزرگ که در اثر برخورد آن با یک جسم آسمانی، دهانه ایجاد می کند؛ و این مبین آن است که ما هنوز ماهیت دقیق جسم برخورد کننده را نمی دانیم ... اینکه بعنوان مثال سنگی است یا فلزی و یا دنباله داری یخی. ستاره شناسان این کلمه را برای شهاب های فوق العاده درخشان بکار می برند؛ بخصوص آنهایی که در جو زمین منفجر می شوند و به آذرگوی های منفجرشونده نیز معروفند.

تصویری از بولید بسیار درخشان و سهمگینی که در سال 1972، نوجوانی انگلیسی بر فراز دریاچه جکسون در انگلستان از آن تصویربرداری کرد. همانطور که مشخص است، تصویر در آسمان روشن روز تهیه شده است که خود گویای شدت درخشنگی است.  این بولید تنها جو زمین را خراشی داد و دوباره به فضا بازگشت؛ در صورت برخورد آن با زمین و در یکی از شهرهای پرجمعیت، فاجعه ای هولناک رخ می داد. عکس از : John Bornett

چون آذرگوی و بولید معمولاً بصورت مترادف استعمال می شوند؛ تعریفی را از آذرگوی نیز ارائه می کنیم: شهابی درخشانتر از تمام سیارات آسمان، یعنی با قدر 4- و یا پرنورتر (مطالب شماره 16 و 48). تعارف دیگری نیز وجود دارند که همگی تغییر شکل یافته همین جمله اند.
ساختار یک بولید را می توان در حین عبور از جو زمین؛ و با استفاده از مسیر حرکت و طیف نور آن مشخص نمود. امواج رادیویی منتشر شده از شهابها نیز اطلاعاتی را در بر دارند، بخصوص در مورد شهاب هایی که به هنگام روز رخ می دهند که البته رصد آنها بسیار سخت است. از طریف این محاسبات، دانشمندان دریافته اند که بولید ها از مدارات مختلفی سرچشمه می گیرند؛ برخی بصورت خوشه ای هستند که معمولاً منشئشان یک دنباله دار عبوری است و برخی دیگر نیز انفرادی اند. بقایای بولید ها ممکن است نهایتاً در مدارهای دیگری نیز پخش شوند. محاسبات مربوط به طیف نوری، مسیر و نیز منحنی نوری شهابها نیز اطلاعاتی ارزشمندی را درباره ساختارها و چگالی های این اجرام آسمانی داده اند؛ از اجرام برف مانند بسیار ترد با چگالی هایی در حدود یک چهارم یخ، تا سنگ های چگال آهنی-نیکلی. 

در بامداد 13 می 2002، در حالی که یکی از تلسکوپ های غول پیکر رصدخانه VLT در حال طیف سنجی از یک کهکشان دوردست بود، بصورت کاملاً اتفاقی آذرگویی درست از میان میدان دید تلسکوپ عبور کرد و دانمشندان برای نخستین بار موفق به طیف سنجی دقیقی از یک شهاب شدند. قسمت بالای تصویر بالا، مونتاژی از یک شهاب بر فراز رصدخانه VLT است و قسمت پایین تصویر، طیف حاصل از شهاب را نشان داده است

بولید ها در مدارها و با سرعت های متفاوتی به دور خورشید می چرخند. سریعترینشان سرعتی در حدود 42 کیلومتر بر ثانیه، در نزدیکی مدار زمین. سرعت زمین در حدود 29 کیلومتر بر ثانیه است؛ بنابراین هنگامی که بولیدها به سمت جو زمین شیرجه می روند، سرعت مجموع می تواند تا حدود 71 کیلومتر بر ثانیه برسد. بولیدها، شاخه جذابی از دانش نجومند که مطالعات زیادی رویشان هنوز صورت نپذیرفته است، پس آماتورها هنوز سهم عمده ای در این شاخه از اخترشناسی دارند. 

منبع : Universetoday

***