چه سیاراتی را می توان در آسمان با چشم غیر مسلح مشاهده کرد ؟
مطمئناً هرگاه از خبر جالبی در مورد یکی از سیارات منظومه شمسی بوسیله رسانه ها آگاه می شوید، کنجکاو شده اید که آن سیاره را با چشمان خود ببینید. حلقه های زحل، اقمار سیاره مشتری و سطح قرمز رنگ مریخ، از جمله کنجکاویهایی است که بسیاری را بدینوسیله وارد دنیای زیبای نجوم آماتوری می کند. اما براستی چه سیاراتی را در آسمان می توان بدون استفاده از ابزاری همچون دوربین های دوچشمی و تلسکوپ ها دید ؟
***
جواب این است که اکثر سیارات را می توان با چشم غیرمسلح در پهنه آسمان شب دید و به همین واسطه بوده است که از دوران باستان تاکنون، افسانه های بسیاری راجع به این سیارات گفته شده است. عطارد، زهره، مریخ، مشتری و زحل از این دسته از سیاراتند. عطارد را هیچوقت نمی توانید در شب هنگام و پس از غروب کامل خورشید ببینید چراکه این سیاره در مداری با شعاع اندک به گرد خورشید می گردد و بنابراین نسبت به زمین که مدارش مدار عطارد را در برگرفته است، نمی تواند در آسمان شب بیش از حد از خورشید دور شود. به همین دلیل بسته به شرایط مداری، گاه آن را دقایقی پیش از طلوع آفتاب و گاه آن را دقایقی پس از غروب آفتاب در نزدیکی افق غربی می توانید بصورت ستاره کم نور زردرنگی که هر روز مکانش در آسمان جابجا می شود، تشخیص دهید.
اما شاید بارزترین سیاره آسمان شب، سیاره زهره باشد. این سیاره که مدارش قدری از عطارد بزرگتر است، می تواند تا ساعت ها در آسمان شب حضور داشته با اما هیچوقت نمی تواند از حدی مشخص بالاتر بیاید چراکه مدار زهره نیز درون مدار زمین قرار گرفته است. در روزهای پیش گفتیم که به چه علت سیاره زهره تا این حد درخشان است. همواره در زمان اوج درخشش این سیاره در آسمان شب، گزارش های فراوانی مبنی بر مشاهده اجسام ناشناس پرنده و یا یوفو ها (UFO) دریافت می شود که با صراحت می توان گفت که رصدگران، سیاره پرفروغ زهره را به جای این اجسام اشتباه گرفته اند ! زهره هم مانند عطارد گاه در آسمان شامگاهی و گاه در آسمان صبحگاهی پدیدار می شود (بواسطه همین اتفاق بود که پیشینیان بر این باور بودند که عطارد در واقع دو سیاره است؛ یکی سیاره صبحگاهی و یک سیاره شامگاهی). این موضوع را نیز همیشه مدنظر قرار دهید که سیارات هیچوقت در آسمان چشمک نمی زنند و این وجه تمایز سیارات و ستارگان است.
مقارنه سیارات زهره و مشتری و هلال ماه (درخشندگی سیارات را با ماه مقایسه کنید)/عکس از : احسان سنایی
مریخ، نخستین سیاره از طرف خورشید است که مدار زمین را در برگرفته است و بهمین دلیل می تواند در هر جایی از نوار دایره البروج قرار بگیرد. وجه تمایز این سیاره، رنگ قرمز شدید آن است که از وجود ترکیبات اکسید آهن در خاک آن ناشی می شود. به دلیل همین رنگ قرمز آن بود که رومیان باستان آن را خدای جنگ (مارس) نامیدند. سیاره بعدی به ترتیب قرارگیری نسبت به خورشید، مشتری، بزرگترین سیاره منظومه شمسی با قطری حدود 11.5 برابر زمین است. این سیاره نیز همچون ستاره ای درخشان در اوقات مختلف سال در هر جایی اطراف نوار دایره البروج می توان به دنبال آن بود. در شرایط بسیار استثنایی و با چشمان فوق العاده تیزبین می توانید تا دو قمر از چهار قمر گالیله ای این سیاره را با چشم غیر مسلح مشاهده کنید. در پایان نیز سیاره زحل است که با نور زرد رنگش همچون ستاره ای درخشان در شب های مختلف سال، در نقطه ای از آسمان جولان می دهد. با چشم غیرمسلح نمی توان حلقه های این سیاره را مشاهده کرد. در این بین هرچند سیاره اورانوس را نیز می توان بدور از نور مزاحم شهرها بصورت ستاره سبزرنگ بسیار کم فروغی مشاهده کرد، اما تا مکانش را در میان ستارگان ندانید، نمی توانید بدرستی آن را از ستارگان دیگر تمیز دهید.
مشاهده سیارات با چشم غیر مسلح، نخستین قدم برای آشنایی با آسمان زیبای شب، برای هر منجم آماتوری بوده است. به امید شب های صاف و پرستاره ...
***