27 اسفند ماه 1387 (مطلب شماره 76)
فرض کنید که یک خورشید گرفتگی را از منطقه سکونت خود مشاهده می کنید و می خواهید بدانید که در چه زمانی شما و همسایگانتان دوباره خواهید توانست چنین پدیده ای را رصد کنید. از کجا شروع می کنید ؟

مراحل خورشید گرفتگی کامل بر فراز آسمان ترکیه؛ سال 2006 - عکس از اشتفان زایپ

ابتدا به خاطر بیاورید که یک خورشید گرفتگی تنها زمانی رخ می دهد که ماه در زمان نو شدن در گره های مداری خود با زمین قرار داشته باشد (مطلب شماره 24). دوماً بایستی بدانید که 29.53 روز طول می کشد تا یک هلال ماه نو، دوباره نو شود. چون خورشید گرفتگی ها فقط در زمان هلال ماه نو رخ می دهند، شما بایستی چندین ماه صبر کنید تا این چینش مناسب دوباره پدید بیاید. هر چند یک مشکل وجود دارد. خط واصل گره های مداری زمین و ماه، به آرامی مکان خود را در زمینه ستارگان تغییر می دهد و 346.6 روز طول می کشد تا این خط دوباره به سمت خورشید نشانه برود؛ این دوره زمانی را اصطلاحاً "سالِ گرفت" (Eclipse year) می نامند.
بنابراین، برای آنکه پیش بینی کنید که چه زمانی دوباره خواهید توانست یک خورشید گرفتگی را مشاهده کنید، بایستی بدانید که چند ماه کامل طول می کشد تا دقیقاً با دوره سال گرفت همزمان شود؛ به بیان دیگر با دانستن این همزمانی شما خواهید دانست که تا چه مدت بایستی صبر کرد تا تا دوباره خورشید، ماه و گره های مداری زمین و ماه هم خط شوند. با استفاده از روش آزمون و خطا می توان محاسبه کرد که هر 223 ماه، برابر با 19 سال گرفت است؛ به بیان دیگر :

223 * 29.53 روز = 19 * 346.6 روز = 6586 روز

این محاسبات با دقت تنها چندین ساعت است که محاسبات دقیقتر دوره 6585.3 روز (18 سال و 11.3 روز) را نشان می دهند که این دوره اصطلاحاً دوره ساروس نامیده می شود. گرفتگی هایی که با چرخه های زمانی ساروس از هم جدا می شوند، اصطلاحاً سری گرفت نامیده می شوند. بنابراین با این محاسبات شما شاید فکر کنید که بایستی یک چرخه ساروس را منتظر بمانید تا بار دیگر یک خورشید گرفتگی را رصد کنید؛ اما بدلیل اینکه در محاسبات دقیقتر 1/3 روز نیز در چرخه ساروس اعمال می شود (11.3 روز)، زمین 120 را در این مدت زمانی طی می کند و بنابراین مکان خورشید گرفتگی بعدی در روز زمین، 120 درجه از مکانی که شما قبلاً خورشید گرفتگی را رصد کرده اید تفاوت دارد و بنابراین بایستی تقریباً 3 دوره ساروس طی شود تا این 1/3 تقریباً رویهمرفته به یک روز کامل تبدیل شده و شما دوباره در محل زندگی خود گرفت را مشاهده کنید یعنی حدود 54 سال و 34 روز !
جالب است بدانید که با وجود این محاسبات پیچیده، چندین هزار سال پیش بابلیان باستان چرخه ساروس را محاسبه کرده بودند !

منبع : Universe; R. A. Freedman & W. J. Kaufmann III; 8th edition

***