12 آذرماه 1388 (مطلب شماره 338)
اتا-کارینا، یکی از پرجرم ترین و شگفت انگیزترین ستارگان شناخته شده در کهکشان ماست. این ستاره در صورت فلکی جنوبی حمال (کارینا) واقع شده است. این ستاره با جرمی در حدود یکصد برابر خورشید و درخشندگی مطلق 4 میلیون برابر خورشید، در مرزهای نظری ثبات یک ستاره قرار دارد. گرد این ستاره را بزرگترین سحابی آسمان احاطه کرده است که سحابی اتا کارینا نامیده می شود. این ستاره تنها در صورتی می تواند پایدار و باثبات باقی بماند که سالانه در حدود 0.1 جرم خورشید را به بیرون فوران کند و البته همین کار را کرده و همچنان می کند! 

تصویر تلفیقی نور مرئی و پرتو ایکس از ابر پیرامون ستاره اتا-کارینا. توده های ابرمنسجم مرکزی، همان فوران مربوط به اوایل قرن نوزدهم است که توسط تلسکوپ فضایی هابل به تصویر کشیده شده و ابر پراکنده پیرامون آن نیز، تابش شدید پرتو ایکس سحابی است که توسط تلسکوپ فضایی پرتو ایکس چاندرا به ثبت رسیده است

تغییرات درخشندگی اتا-کارینا حیرت آور است. در سال 1843، قدر آن به 1- رسید (مطلب شماره 48) و برای مدت کوتاهی، پس از ستاره سیروس، با وجود فاصله بسیار زیادش (در حدود 7500 سال نوری)، دومین ستاره پرنور آسمان شب شد. به همراه این رشد ناگهانی درخشش ستاره، فورانی به جرم 10 برابر خورشید نیز از نواحی قطبی این ستاره به بیرون پرتاب شد. مواد این فوران، با سرعت 700 کیلومتر بر ثانیه به بیرون فوران می کردند و به همین واسطه در دو سوی ستاره دو توده بزرگ و خاکستری رنگ از گاز تشکیل شد که بعدها با دقت باورنکرنی توسط تلسکوپ فضایی هابل، تصویربرداری شد. هم اکنون هر توده با سرعت 2.4 میلیون کیلومتر بر ساعت در حال گسترش در فضاست و تاکنون در حدود 6.4 تریلیون کیلومتر از ستاره گسترش یافته است.
پس از این فوران سهمگین، درخشندگی اتا-کارینا آرام آرام کاهش یافت؛ تا بدانجا که دیگر نمی شد آن را با چشم غیرمسلح مشاهده کرد. در این شرایط، قدر ستاره به 7 رسیده بود. اخیراً اما بار دیگر این ستاره آغاز به رشد درخشندگی کرده و از سال 1950 تا 1992، 1 قدر به درخشندگی اش افزوده شد و این روند همچنان ادامه دارد.
اتا کارینا با قدرت زیادی در تمامی گستره طول موج الکترومغناطیس می درخشد. در برخی نقاط پرتوهای مادون قرمز، اتا-کارینا و سحابی پیرامونش درخشنده ترین اجرام ماورای منظومه شمسی اند. درخشش مادون قرمز این ستاره بواسطه فوران ذرات غبار، در چند صد سال گذشته است. درخشش پرتو ایکس مجموعه نیز از ابری به شکل نعل اسب نشأت می گیرد که گرداگرد ستاره را فراگرفته و دمایی در حدود 3 میلیون کلوین دارد. قطر این ابر در حدود 2 سال نوری است و احتمالاً بواسطه فورانی در یک هزار سال پیش ایجاد شده است.
افت و خیزهای درخشندگی ستاره در بازه های زمانی 5.5 ساله، در نواحی فرابنفش و پرتوایکس نشان می دهد که همدم دیگری نیز در حال گردش به دور اتا-کارینا است. طبق برخی نظریات، فوران های پیشین ستاره بواسطه فعل و انفعالات گرانشی دو ستاره بوده است. با این حال ستاره شناسان متفقاً پذیرفته اند که درخشش پرقدرت ستاره در پرتوهای ایکس، حاصل برخورد دو باد ستاره ای متراکم به یکدیگر است. با این حال هیچ مشخص نیست که آیا این دو ابر از دو ستاره مجزا نشأت گرفته اند؛ یا اینکه هر دو از یک ستاره بوده اند. در هر صورت یک چیز را همه می دانیم و قطعی است: اتا-کارینا، محکوم به مرگ سهمگینی بصورت یک انفجار ابرنواختری پرقدرت است که در آینده ای نه چندان دور، رخ خواهد داد. 

منبع: David Darling

***