صلیب و حلقه اینشتین چیستند؟
27 آبان ماه 1388 (مطلب شماره 323)
این جرم آسمانی، یکی از 20 جرمی است که به صحت نظریه نسبیت عام اینشتین
اشاره دارد. طبق این نظریه، فضا و زمان پیوستاری یکپارچه اند که در حضور
اجسام دارای جرم، دچار انحنا می شوند؛ بطوریکه هر چه جسم مزبور سنگین تر
باشد، میزان انحنای ایجاد شده در پیوستار فضا-زمان نیز بیشتر خواهد بود.
از نتایج عملی این تئوری، خمیدگی مسیر نور در حین عبور از اجسام سنگین وزن
است. به این پدیده، عدسی گرانشی می گویند.
تصویری از صلیب اینشتین یا عدسی هاچرا
هر چند این پیش بینی
برای نخستین بار در جریان خورشید گرفتگی کلی تابستان 1919 توسط تیمی
انگلیسی به سرپرستی ستاره شناسی به نام سر آرتور ادینگتون به اثبات رسید
اما این انتهای مشاهدات طبیعی این پدیده نبود. بعدها کوازار شگفت آوری
دیده شد (مطلب شماره 128)
که نورش توسط یک کهکشان پیش زمینه خمیده شده و به چهار قسمت تقسیم شده
بود. فاصله این کوازار از ما در حدود 8 میلیارد سال نوری است و کهکشانی که
در 500 میلیون سال نوری ما قرار گرفته دقیقاً در میانه خط ما و این کوازار
واقع شده است.
آنقدر این دو جرم آسمانی ظاهراً به هم نزدیکند که اگرچنانچه اثر عدسی
گرانشی را در نظر نگیریم؛ جدایی زاویه ای شان برابر با 0.05 ثانیه قوس
است؛ بعبارتی پنج صدم از یک 3600م از یک درجه! این جفت اجرام آسمانی را
جان هاچرا، در جریان یکی از نقشه برداری های عمیق آسمان که توسط مرکز
اخترفیزیک اسمیتسونین دانشگاه هاروارد انجام شده بود، کشف کرد. به همین
دلیل گاه آن را "عدسی هاچرا" نیز می نامند.
تصویری از یک حلقه اینشتین
صلیب اینشتین زمانی تشکیل می شود که توزیع جرم کهکشان میانی بصورت متساوی نباشد؛ اما زمانی که چنین اتفاقی رخ دهد آنگاه ما یک حلقه اینشتین خواهیم داشت. پدیده حلقه اینشتین بسیار نادر است و تنها چند نمونه از آنها در جهان کشف شده اند. دوتا از معروف ترینشان MG1131+0546 و B1938+666 نام دارند. تصویر حاصله از حلقه اینشتین، در حدود 30 بار از تصویر کوازار دوردست در نبود عدسی درخشان تر خواهد بود. پس "عدسی گرانشی" نام بامسمایی است!
منبع: David Darling
***