11 بهمن ماه 1387 (مطلب شماره 30)
شاید بارها این داستان که نخستین فضانورد جهان در فضا جان خود را از دست داده است و سازمان های فضایی دنیا از بیم تحت فشار گرفتن توسط افکار عمومی از اعلام آن منصرف شده اند را بارها شنیده باشید. حتی بسیاری پا را از این فراتر گذاشته و مدعی اند یوری گاگارین، نخستین فضانورد تاریخ هم در فضا جان خود را از دست داد. اما آیا چنین اتفاقی تاکنون برای کسی رخ داده است ؟

تصویری از ایستگاه فضایی میر در فضا؛ هنوز تاکنون ایستگاه های فضایی بشر، مجهز به قبرستان نشده اند ! - عکس از : فضانورد، شانون لوسید

ضرب المثل قدیمی است که می گوید : "تا نباشد چیزکی، مردم نگویند چیزها". تاریخ تسخیر فضا نیز به دلیل پنهان کاری های بسیاری که از جانب دو قدرت بزرگ جهان یعنی اتحاد جماهیر شوروی سابق و ایالات متحده در جریان جنگ سرد، بر فعالیت های فضایی اعمال می شد، تقریباً سرنوشتی اینچنین دارد. بارها می شد که اطلاعات کوچکی از حصار امنیتی سازمان های فضایی بر اثر رویدادهای ناخواسته به بیرون نفوذ می کرد، و در اینجا بود که مردم ادامه داستان را از ذهن خود نقل می کردند تا بتوانند آن را بزرگتر از آنچه که هست، جلوه دهند !
برای مثال یکی از این رویدادها، در مرکز کنترل امواج رادیویی دریافت شده از فضا در ایالات متحده بوقوع پیوست. مرکزی که برای ردیابی ماموریت های فضایی مشکوک احتمالی شوروی در جریان جنگ سرد و مسابقه فضا، تاسیس شده بود. در یکی از روزها، ناگهان مامورین مرکز متوجه صدای آوازی از فضا شدند؛ گویی شخصی در فضا در حال آواز خواندن بود ! این در حالی بود که شوروی هیچ خبری مبنی بر فرستادن انسان به فضا منتشر نساخته بود و بنابراین بسیاری بعدها نتیجه گرفتند که پیش از پرتاب رسمی نخستین فضانورد تاریخ به فضا، روس ها فضانوردی را به فضا فرستاده اند که ماموریتش موفقیت آمیز نبوده و در حین بازگشت به زمین جان خود را از دست داده است و از بیم عواقب بعدی آن، از انتشار آن خودداری کردند.
اما کسانی که هنوز هم این داستان را تعریف می کنند، ادامه داستان این آواز فضایی را نشنیده اند. جالب است بدانید که همین آواز چند روز بعد اینبار نه بوسیله گیرنده های رادیویی و از فضا؛ بلکه توسط مردم یکی از روستاهای شوروی و از بالای یک درخت شنیده شد ! هنگامی که آنها به منبع صدا نزدیک شدند، فضانوردی را دیدند که در لابلای شاخه های درختان به همراه چتر نجاتش گیرافتاده. نام او "ایوان ایوانویچ" بود؛ اما نه یک انسان واقعی ! بلکه ایوان ایوانویچ یک عروسک با ابعاد و جرم یک انسان معمولی بود که برای انجام آزمایشات نهایی پیش از فرستادن انسان واقعی به فضا توسط شوروی پرتاب شده بود. در کپسول حاوی عروسک همچنین وسایل دیگری همچون یک ضبط صوت ساده وجود داشت که در حین ماموریت از آن آهنگ پخش می شد تا کنترل کیفیت گیرنده ها نیز در جریان آزمایشات نهایی، مورد بررسی قرار گیرد. اینچنین بود که آمریکاییها در واقع صدای ضبط صوت را می شنیدند !

تصویری از ایوان ایوانویچ؛ عکس از : موزه علوم هوا و فضای اسمیتسونین

در رابطه با مرگ یوری گاگارین نیز همانگونه که گفته شد شبهاتی وجود دارد. یوری گاگارین، پس از اتمام ماموریت تاریخی خود به زمین بازگشت و در مقابل چشمان میلیون ها انسان، بعنوان قهرمان ملی از او یاد شد. اما چرا بسیاری بر این باورند که گاگارین در فضا جان خود را از دست داد ؟ هر چند مرگ گاگارین نیز دلخراش بود، اما نه در جریان ماموریت فضایی، بلکه در حین یک ماموریت هوایی رخ داد و اگرچه این رویداد نیز همچون بسیاری دیگر از رخدادهای ناگوار جنگ سرد، در هاله ای از ابهام است.
با این حساب، تاکنون هیچ انسانی از مجموع حدود 260 نفری که رهسپار فضا شده اند، در آنجا جان خود را از دست نداده است. هر چند تاکنون 21 نفر در حین ماموریت فضایی کشته شده اند اما مرگ آنها در تمامی موارد در زیر سپر جو زمین رخ داده است که فضا به حساب نمی آید. در رابطه با این قهرمانان تاریخ که جان خود را در راه ماموریتشان از دست داده اند، در روزهای آینده بیشتر سخن خواهیم گفت (پیش از این جزئیات حادثه انفجار شاتل چالنجر و مرگ 7 سرنشینش در مطلب شماره 23 ذکر شده بود). 

***