باد خورشیدی چیست ؟
20 خرداد ماه 1388 (مطلب شماره 161)
شاید گمان کنید که فضا خالی است؛ اما در همین منظومه شمسی ما، همواره بادی
در حال وزیدن است: باد خورشیدی. جریان مداومی از ذرات که از جو فوقانی
خورشید نشأت می گیرد و به سمت منظومه شمسی روان می شود. این ذرات در جو
خورشید (مطلب شماره 116)
با انرژی بالایی شتاب می گیرند؛ اما فرآیند دقیقی که باعث می شود تا این
ذرات از دام گرانشی خورشید با چنین سرعت بالایی رهایی یابند، هنوز بخوبی
درک نشده است.
تصویری تلفیقی از
خورشید تهیه شده بوسیله رصدخانه فضایی خورشیدی SOHO؛ باد خورشیدی در این
تصویر بصورت دنباله فوران های خورشیدی که به اطراف در حال جریان است، قابل
مشاهده است
ما مدارک وجود باد
خورشیدی را در اطرافمان می توانیم ببینیم. طوفانهای پرقدرت زمین-مغناطیسی
که می تواند ماهواره ها و سیستم های الکتریکی مستقر بر روی زمین را از کار
بیندازد و شفق های قطبی زیبا (مطلب شماره 60)
یا نورهای جنوبی و شمالی نمونه هایی از این مدارکند. شاید بهترین مدرک دم
های طولانی است که همچنانکه دنباله دارها به خورشید نزدیک می شوند، از پشت
آنها خارج می شود. ذرات غباری که از دنباله دارها خارج می شود، بوسیله باد
خورشیدی کنده شده و از خورشید دور می شوند. به همین علت است که جهت گیری
دم دنباله دارها همواره دور از سمت خورشید است.
باد خورشیدی از ناحیه ای در جو فوقانی خورشید موسوم به تاج خورشیدی سرچشمه
می گیرد. در این ناحیه، دما تا حدود 1 میلیون درجه سانتیگراد بالا می رود
و ذرات می توانند انرژی هایی در حدود 1 کیلوالکترون ولت دریافت کنند. اکثر
این ذرات آنچنان سریع حرکت نمی کنند تا از خورشید فرار کنند، اما اندکی به
سرعت هایی می رسند که می توانند به باد خورشیدی پیوسته و بدین ترتیب از
خورشید به سمت بیرون جریان یابند.
تصویر دنباله دار
شواسمان - واخمان از نگاه دوربین تلسکوپ فضایی هابل. دنباله کم نور و
مستقیم تری که ته رنگی از آبی نیز دارد، حاصل وزش باد آرام خورشیدی است و
دنباله درخشان تر و خمیده ای که ته رنگ صورتی دارد، حاصل وزش باد خورشیدی
سریع است
در حقیقت باد خورشیدی دو بخش است : باد
آرام و باد سریع. اثر آنها را می توان روی دنباله دارها مشاهده کرد. اگر
با دقت به تصاویر دنباله دارها نگاهی بیاندازید، خواهید دید که اغلب دو دم
دارند که یکی از آنها راست تر و دیگری طولانی تر و بوده و خمیده است. باد
خورشیدی سریع با سرعت 750 کیلومتر بر ثانیه حرکت می کند و اخترشناسان گمان
می کنند که از "شکاف های تاجی" - نواحی که خطوط میدان مغناطیسی، در سطح
خورشید فرو رفته است - سرچشمه می گیرند. باد خورشیدی آرام، تنها 400
کیلومتر بر ثانیه سرعت دارد و به نظر می رسد که از کمربند استوایی خورشید
می آید. باد آرام، ضخیم تر و غلیظ تر از باد سریعی است که باعث ایجاد
دنباله های طولانی تر و درخشان تر در دنباله دارها می شود.
اگر میدان مغناطیسی زمین نبود، باد خورشیدی برای حیات زمین بسیار مخاطره
آمیز بود. در عوض، این میدان مغناطیسی ذرات را به کانال هایی در اطراف
سیاره هدایت می کند که ما را از تابش آنها مصون می دارد (این کانل های
اصطلاحاً کمربندهای تابشی وان آلن داخلی و خارجی نام دارند). در واقع شکل
و ابعاد میدان مغناطیسی، توسط قدرت و سرعت باد خورشیدی مشخص می شود.
منبع : Universetoday
***