13 دیماه 1387 (مطلب شماره 2)

ستاره دنباله دار، معمولاً جذابیت خاصی برای مردم عادی دارد؛ بسیاری از افسانه های بشر در ارتباط مستقیم با ظهور اجرام آسمانی بخصوص ستارگان دنباله دار هستند. بسیاری از بیماریها را به ظهور این اجرام در آسمان نسبت می دادند و هنوز هم کسانی وجود دارند که ادعاهایی مبنی بر سعد با نحس بودن ستارگان دنباله دار دارند؛ اما این جرم آسمانی، جذابیت خود را از کجا آورده است ؟

ستارگان دنباله دار در واقع ستاره نیستند. این ادعا توسط تیکوبراهه، اخترشناس بنام دانمارکی به اثبات رسید. تا پیش از او تفکر غالب که از نظریات ارسطو ریشه می گرفت، بروز هرگونه تغییراتی را در فلک ستارگان رد می کرد. این درحالی بود که در آن زمان بارها ستارگان دنباله دار دیده شده بودند، منشا آنها به ستارگان ارتباط داده می شد و داستانهایی نیز برای خود می سرودند تا بتوانند توجیهی برای پیدایش آنها ارائه کنند. در این مورد، آنها ستارگان دنباله دار را با جو زمین مرتبط می دانستند و ادعا داشتند که در جو زمین آتشی پدیدار شده است ! تیکوبراهه برای نخستین بار این تفکر را به آزمایش گذاشت و از دونقطه مختلف زمین به فاصله صدها کیلومتر در طول سفرش، یک ستاره دنباله دار را رصد کرد و جایگاهش را در بین ستارگان ثبت نمود. اگر واقعاً این اجرام بسیار نزدیکتر از ستارگان بودند، می بایست با تغییر مکان تیکوبراهه، اندکی جایگاهشان در زمینه ستارگان تغییر کند، اما هیچگونه تغییری مشاهده نگردید و بدین ترتیب نخستین شک و شبهات مبنی بر اشتباه دیدگاه ارسطویی نسبت به جهان به اثبات رسید. 

دنباله دار شگفت انگیز مکنات بر فراز شهر سانتیاگو، شیلی (تصویر بزرگتر) - عکس از : Stéphane Guisard

بنابراین، عبارت ستاره دنباله دار برای توصیف این اجرام اشتباه است و بایستی واژه دنباله دار را بکار بست. این در حالی است که ستارگان دنباله دار هم در واقع وجود دارند ! دسته ای از ستارگان بسیار پیر وجود دارند که بسیار سریع حرکت می کنند. ستارگان پیر معمولاً در انتهای حیات چند میلیاردساله اشان دورانی از تپش را پشت سر می گذرانند و در این مدت لایه های بیرونی جوشان را به فضا پرتاب می کنند تا آنجایی که از میدان گرانشی خود ستاره خارج شده و همچنان که ستاره در میان فضا در حرکت است، این گازها را بصورت دمی به
دنبال خود می کشد. ستاره معروف میرا در صورت فلکی نهنگ (قیطس) نمونه بارز این نوع از ستاره هاست. پس از این پس هر گاه واژه ستاره دنباله دار را از کسی شنیدید، آن را اصلاح کنید ! درباره منشا دنباله دار ها و چگونگی ایجاد این دنباله، در روزهای آینده بیشتر خواهید خواند. 

دنباله ستاره میرا در نور فرابنفش - عکس از تلسکوپ مداری GALEX

***