17 اسفند ماه 1387 (مطلب شماره 66)
به آسمان شب بالای سرتان نگاه کنید؛ هزاران ستاره را خواهید دید که صدها سال نوری* از ما فاصله دارند. گفتن اینکه کدامیک از این ستارگان نزدیکترین آنها به ماست و کدامیک دورترین، بسیار سخت است چراکه ممکن است ستاره ای که در دوردست ها قرار دارد بدلیل درخشندگی زیادش نزدیکتر به نظر آید. ستاره شناسان، فواصل بسیاری از ستارگانی که با چشم غیرمسلح قابل رؤیت هستند را محاسبه کرده اند تا مشخص شود که نزدیکترین ستارگان کدامند. 

تصویری از مجموعه ستارگان آلفا-قنطورس A و B، نزدیکترین ستارگان به خورشید از مدار زحل؛ خط سفید رنگ ضخیم میان تصویر، بخشی از حلقه های زحل است؛ عکس از : فضاپیمای کاسینی

اینجا لیستی از 10 ستاره نزدیک به زمین و نیز فاصله اشان بر حسب سال نوری بیان شده است. برخی از آنها ستارگان چندگانه هستند اما همی جزئی از یک سیستم می باشند (ستارگان به ترتیب فاصله هستند):

1 - آلفا قنطورس (4.2)
2 - ستاره بارنارد (5.9)
3 - ولف 359 (7.8)
4 - لالانده 21185 (8.3)
5 - سیروس (پرنورترین ستاره آسمان نیمکره شمالی (8.6)
6 - لویتن 8-726 (8.7)
7 - روس 154 (9.7)
8 - روس 248 (10.3)
9 - اپسیلون - نهر (10.5)
10 - لاسایله 9352 (10.7)

اما براستی چگونه اخترشناسان فاصله ستارگان را تعیین می کنند ؟ آنها از تکنیکی به نام اختلاف منظر (Parallax) استفاده می کنند. بیایید یک آزمایش ساده انجام دهیم. دستان خود را بکشید و شست خود را در کنار یک جسمی که د فاصله دوری قرار دارد قرار دهید. سپس یکی از چشمانتان را ببندید و تصویر را به خاطر بسپارید. حال با چشم مقابل همین عمل را انجام دهید. می بینید زمانیکه چشمتان را تعویض می کنید، شست شما در زمینه تصویر جابجا می شود. این همان روش اختلاف منظر است.
برای محاسبه فاصله ستارگان، شما میزان مکان ستاره مورد نظر را نسبت به ستارگان زمینه (که در فاصله دورتری قرار دارند) هنگامی که زمین در یک سوی مدارش قرار دارد (مثلاً در تابستان) مشخص می کنید. سپس
6 ماه منتظر می مانید تا زمین در نقطه مقابل مدارش نقل مکان کند (حدود 300 میلیون کیلومتر با نقطه مقابلش فاصله دارد) و سپس مکان ستاره را مجدداً مشخص می کنید. اگر ستاره نزدیک باشد، این جابجایی قابل محاسبه است و با استفاده از همین جابجایی می توان فاصله را مشخص کرد. در نظر داشته باشید که با این روش، تنها می توان فاصله ستارگان نزدیک (تا حدود 100 سال نوری) را محاسبه نمود و برای محاسبه فواصل طولانی تر بایستی از روش های دیگری بهره جست که در روزهای آینده در رابطه با آنها خواهیم گفت.

* سال نوری مقیاس فاصله در نجوم است و معادل مسافتی است که نور در مدت یکسال طی می کند (هر ثانیه نور در حدود 300000 کیلومتر را می پیماید). 

منبع : Universetoday

***