24 دیماه 1387 (مطلب شماره 13)

یک سحابی، مجموعه ای از گاز و غبار میان ستاره ای است که در نتیجه انفجارهای ستاره ای، در فضا رها می شود. سحابی ها در انواع مختلفی بر اساس نمایش ظاهریشان تقسیم بندی می شوند. تا پیش از کشف کهکشانها، آنها نیز در رده سحابی ها تقسیم بندی می شدند اما با گسترش درک ما از کیهان پیرامون، هر چند سحابی در زبان عربی دارای ریشه مشترک سحاب به معنای ابر می باشد، اما هر جسم مه آلودی سحابی نامیده نمی شود. معروفترین و زیباترین سحابی که با چشم غیرمسلح می توان در آسمان دید، سحابی معروف جبار است که بصورت ستاره میانی شمشیر جبار خودنمایی می کند. این سحابی، از نوع نشری است. به این معنا که تمامی گازهای سحابی (که اغلب هیدروژن یونیزه می باشند و به همین واسطه به رنگ قرمز دیده می شوند) بر اثر انفجار نهایی ستاره ای غول که به عمر آن پایان داد، در فضا پخش شد و تحت اثر نیروهای گرانشی، اشکال نامنظمی بخود گرفت.

دسته ای از سحابی ها، سحابی های سیاره نما نامیده می شوند. علت نامگذاری اینچنینی آنها، شباهت بسیار زیادشان با سیارات منظومه شمسی از پشت چشمس تلسکوپ است و به همین دلیل بود که سر ویلیام هرشل (اخترشناس برجسته انگلیسی و کاشف سیاره اورانوس)، آنها را برای نخستین بار سحابی های سیاره ای نامید. هیچکدام از سحابی های سیاره نما را نمی توان با چشم غیرمسلح دید؛ اما نمای تلسکوپی آنها بی اندازه زیباست. اشکال بسیار منظم و زیبایی که تحت اثر گرانش لاشه ستاره مرکزی (موسوم به کوتوله سفید)، الگوی انفجاری خود را حفظ کرده اند، ویژگی بارز این سحابی هاست.
دسته دیگری از سحابی ها، سخابی های بازتابی نامیده می شوند که نور ستارگان اطراف خود را همچون آینه به سمت ما بازتاب می کنند و بنابراین از خود نوری ندارند. اگر چنانچه ستاره ای در آن نزدیکی وجود نداشت، این دسته از سحابی ها بصورت سحابی تاریک، همچون لکه ای سیاه در میان ستارگان دیده می شوند. تمامی اجزای هر سحابی بر اساس مواد سازنده و علظت آنها، رنگ های مختلفی بخود می گیرند که آنها را نمی توان با چشم غیرمسلح دید چراکه سلول های استوانه ای چشمان ما (که مسئول تشخیص رنگها هستند) در این موارد بسیار ضعیف عمل می کنند؛ اما این دوربین های عکاسی هستند که با اعمال نوردهی های بلند مدت بر روی سحابی ها، رنگ هایشان را نمایان می کنند و آنچنان نمای زیبایی را به تصویر می کشند که تا چند لحظه بیننده را در جای خود میخکوب می کنند.
 توضیحات دقیقتر راجع به سحابی ها و مثال های بارز هر دسته را در قسمت های بعدی خواهید دید.


نمای خیره کننده سحابی نشری حمال از نگاه تلسکوپ فضایی هابل - عکس از : موسسه هابل

***