26 دیماه 1387 (مطلب شماره 15)
شاید بارها برایتان اتفاق افتاده باشد که از پشت تلسکوپ های کوچک آماتوری، به تماشای دهانه های سطح ماه و یا سیارات پرنور منظومه شمسی بنشینید و در همین حال چنین سوالی، ذهنتان را به خود مشغول کند :
"همین مناظر، از پشت بزرگترین تلسکوپ جهان چگونه دیده خواهد شد ؟"

***

تلسکوپ های نوری جهان را بطور کلی در دو رده بازتابی و شکستی قرار می دهند. بنابراین بزرگترین تلسکوپ بازتابی جهان، دارای بزرگترین آینه مقعر، و بزرگترین تلسکوپ شکستی جهان، دارای بزرگترین عدسی محدب جهان خواهد بود. تکنولوژی برتر بشر، برای ساخت تلسکوپ های غول پیکر نوری تا بدانجا پیشروی کرد که در سال 1974، بزرگترین آینه مقعر یکپارچه جهان، جهت استفاده در تلسکوپ LBT، واقع در کوهستان گراهام در ایالت آریزونای ایالات متحده ساخته شد و از آن تاریخ به بعد هیچ آینه یکپارچه ای بزرگتر از آن ساخته نشده است؛ چراکه بارها خطر شکستن و یا اعوجاج، در حین ساخت و یا تراش آینه ممکن بود پیش بیاید که چنین امری بارها برای آینه 5 متری تلسکوپ هیل، در کوه پالومار آمریکا رخ داد که سرانجام، به ناچار آینه با ترکی که در آن دیده می شد روی تلسکوپ قرار گرفت (سال 1948). تلسکوپ LBT که مخفف عبارت "تلسکوپ دوچشمی بزرگ" می باشد، متشکل از دو آینه یکپارچه با قطر 8.4 متر است که رویهمرفته تصویری معادل یک تلسکوپ واحد 11.8 متری را به دست میدهند. این تلسکوپ قادر است نور یک شمع را در ماه تشخیص دهد !
بزرگترین تلسکوپ شکستی دنیا نیز تلسکوپ یرکس (Yerkes)، با عدسی به قطر حدود یک متر است که در سال 1897، ساخت آن به اتمام رسید و از آن تاریخ به بعد، هیچ عدسی بزرگتر از آن، با وجود پیشرفت تکنولوژی در این یک قرن، ساخته نشد.


مجموعه تلسکوپ های VLT، بزرگترین تلسکوپ های تداخل سنجی جهان - عکس از : گوردون گیلت

اما داستان بزرگترین تلسکوپ های جهان، در اینجا به اتمام نمی رسد. چند دهه پیش، دانشمندان شروع به ساختن تلسکوپ های بازتابی با آینه های مجزا کردند که هر کدام از این آینه ها توسط یک رایانه کنترل می شد و در کل، مجموعه ای واحد را تشکیل می داد. بزرگترین آینه مجزای جهان، در تلسکوپ SALT (تلسکوپ بزرگ آفریقای جنوبی)، بکار رفته است که قطر آن در حدود 11 متر (433 اینچ) می باشد. از طرف دیگر، گونه ای از تلسکوپ ها بصورت خوشه ای عمل کرده و در کل تصویر واحدی را تشکیل می دهند که به آنها تلسکوپ های تداخل سنجی می گویند. مجموعه تلسکوپ های VLT در شیلی، با چهار تلسکوپ 8.2 متری و چهار تلسکوپ دیگر 1.8 متری با قابلیت جابجایی، توانایی جمع آوری نوری معادل یک تلسکوپ 16 متری واحد دارند که این مجموعه تلسکوپ ها را بزرگترین از این نوع در جهان ساخته است.



در این مجموعه، از تلسکوپ های معروفی مثل هابل و یا جیمز وب، و برنامه های آینده ساخت تسکوپ های بزرگتر مثل تلسکوپ جغد و یا یورو-50، نامی برده نشد. در نوشته های آینده این بخش، به این مطالب نیز خواهیم پرداخت.

***