چرا نباید به هنگام خورشید گرفتگی کامل، با چشم غیر مسلح به آن نگاه کرد ؟
21 دیماه 1387 (مطلب شماره 10)
بسیاری از منجمان آماتور کهنه کار، خورشید گرفتگی مرداد ماه 1378 ایران را به خاطر دارند؛ صحنه به یادماندنی که اینبار آن را، نه تنها در عکسها بلکه بصورت مستقیم در آسمان رصد کردیم. معمولا هرگاه خبر یک خورشیدگرفتگی در رسانه ها منتشر می شود، در کنار آن توصیه هایی نیز به رصدگران این پدیده داده می شود تا هرگز آن را با چشم غیرمسلح مشاهده نکنند؛ اما دلیل آن شاید برای بسیاری از ما، نامعلوم باشد.
حتماً بارها باز و بسته شدن مردمک چشمتان در مقابل آینه دیده اید. این علم طبیعی چشم، به منظور کنترل جریان نور ورودی به چشم انجام می گیرد و باعث می شود تا ما تصاویر واضحی را در شرایط مختلف نوری ببینیم. (در دوربین عکاسی نیز دیافراگم دوربین، چنین عملی را انجام می دهد). مردمک چشم، هیچگاه کامل بسته نمی شود، بنابراین، اگرچنانچه نور بیش از حد وارد چشمان ما شود، تصاویر ناواضحی را خواهیم دید. برای مثال اگر چند ثانیه ای را به یک نور افکن خیره شوید، ناخودآگاه چشمانتان از مسیر دید منحرف می شوند تا نوری با چنین شدت، وارد مردمک چشم نشود.
اما بخش وسیعی از طیف خروجی نورافکن را پرتوهای مرئی نور تشکیل می دهد و پرتوهای مادون قرمز آن (که بدن ما بصورت گرما آنها را حس می کند)، آنچنان نیست که بتواند باعث سوختگی پوست ما شود؛ بنابراین چشم ما نیز در صورت خیره شدن چند ثانیه ای، دچار سوختگی شدیدی نخواهد شد.
مراحل خورشید گرفتگی کامل (تصویر میانی زمانی است که کاملا خورشید توسط ماه پوشانیده شده است و تاج خورشیدی در اطراف آن، نمایان شده است (عکس از : فِرِد اسپناک)
از طرفی خورشید، پرنورترین منبع نوری برای ما محسوب می شود. در نور خورشید، هم پرتوهای مادون قرمز (بصورت گرما)، و هم پرتوهای ماورای بنفش (که بصورت سوختگی پوست در زیر آفتاب شدید خودنمایی می کنند)، وجود دارند. بنابراین خیره شدن چند ثانیه ای به خورشید، شبکیه چشم ما را خواهد سوزاند.
زمانیکه خورشیدگرفتگی کامل رخ می دهد، تمامی قرص آفتاب تیره می شود و حتی برخی ستارگان پرنور نیز در میان روز، قابل دیدن می شوند؛ بنابراین مردمک چشم ما به اندازه کافی گشاد می شود تا بتواند نور را به میزان کافی جذب کرده و تصویر واضحی را در چشم ما تشکیل دهد. در این حال، هنگامیکه به خورشید گرفته خیره شده اید، بخشی از پرتوهای آفتاب آرام آرام از پشت ماه پدیدار می شوند که شاید با چشم ما قابل دیدن نباشند، به دنبال آن جریان پرقدرت نور خورشید که بخشی از آن را پرتوهای ماورای بنفش تشکیل می دهد، به راحتی به شبکیه چشم ما می رسند؛ چراکه مردمک باز چشمان ما، این اجازه را به آنها می دهد. به همین دلیل چشم ما در کسری از ثانیه دچار سوختگی شدید ماواری بنفش می شود و امکان دید را از ما می گیرد.
هر چند قدرت چنین پدیده ای از کسوف جزئی کمتر است، اما هیچگاه بدون صافی های مخصوص، خورشید را حتی بصورت عادی مشاهده نکنید.
حتماً بارها باز و بسته شدن مردمک چشمتان در مقابل آینه دیده اید. این علم طبیعی چشم، به منظور کنترل جریان نور ورودی به چشم انجام می گیرد و باعث می شود تا ما تصاویر واضحی را در شرایط مختلف نوری ببینیم. (در دوربین عکاسی نیز دیافراگم دوربین، چنین عملی را انجام می دهد). مردمک چشم، هیچگاه کامل بسته نمی شود، بنابراین، اگرچنانچه نور بیش از حد وارد چشمان ما شود، تصاویر ناواضحی را خواهیم دید. برای مثال اگر چند ثانیه ای را به یک نور افکن خیره شوید، ناخودآگاه چشمانتان از مسیر دید منحرف می شوند تا نوری با چنین شدت، وارد مردمک چشم نشود.
اما بخش وسیعی از طیف خروجی نورافکن را پرتوهای مرئی نور تشکیل می دهد و پرتوهای مادون قرمز آن (که بدن ما بصورت گرما آنها را حس می کند)، آنچنان نیست که بتواند باعث سوختگی پوست ما شود؛ بنابراین چشم ما نیز در صورت خیره شدن چند ثانیه ای، دچار سوختگی شدیدی نخواهد شد.
مراحل خورشید گرفتگی کامل (تصویر میانی زمانی است که کاملا خورشید توسط ماه پوشانیده شده است و تاج خورشیدی در اطراف آن، نمایان شده است (عکس از : فِرِد اسپناک)
از طرفی خورشید، پرنورترین منبع نوری برای ما محسوب می شود. در نور خورشید، هم پرتوهای مادون قرمز (بصورت گرما)، و هم پرتوهای ماورای بنفش (که بصورت سوختگی پوست در زیر آفتاب شدید خودنمایی می کنند)، وجود دارند. بنابراین خیره شدن چند ثانیه ای به خورشید، شبکیه چشم ما را خواهد سوزاند.
زمانیکه خورشیدگرفتگی کامل رخ می دهد، تمامی قرص آفتاب تیره می شود و حتی برخی ستارگان پرنور نیز در میان روز، قابل دیدن می شوند؛ بنابراین مردمک چشم ما به اندازه کافی گشاد می شود تا بتواند نور را به میزان کافی جذب کرده و تصویر واضحی را در چشم ما تشکیل دهد. در این حال، هنگامیکه به خورشید گرفته خیره شده اید، بخشی از پرتوهای آفتاب آرام آرام از پشت ماه پدیدار می شوند که شاید با چشم ما قابل دیدن نباشند، به دنبال آن جریان پرقدرت نور خورشید که بخشی از آن را پرتوهای ماورای بنفش تشکیل می دهد، به راحتی به شبکیه چشم ما می رسند؛ چراکه مردمک باز چشمان ما، این اجازه را به آنها می دهد. به همین دلیل چشم ما در کسری از ثانیه دچار سوختگی شدید ماواری بنفش می شود و امکان دید را از ما می گیرد.
هر چند قدرت چنین پدیده ای از کسوف جزئی کمتر است، اما هیچگاه بدون صافی های مخصوص، خورشید را حتی بصورت عادی مشاهده نکنید.
***
+ نوشته شده در شنبه بیست و یکم دی ۱۳۸۷ ساعت 9:34 توسط گروه نجوم شفق
|