بلازار چیست؟
3 مهر ماه 1388 (مطلب شماره 268)
اگر لیستی از خشم آلودترین اجرام کیهانی وجود داشته باشد؛ اطمینان داشته باشید که بلازارها یکی از اعضای این لیست هستند. ستاره شناسان در ابتدا گمان می کردند که بلازارها نوعی از ستارگان متغیرند؛ اما به طرز عجیبی، درخشندگی آنها در چرخه های منظم و مکرری تغییر نمی کرد تا بتوان آن ها را پیش بینی کرد. در دهه 70 میلادی بود که ستاره شناسان تازه متوجه شدند این اجرام مرموز کیهانی، میلیون ها سال نوری از ما فاصله دارند. آنها خارج از کهکشان ما هستند و آنچنان پرنورند که نور تمامی ستارگان کهکشان خود را تحت الشعاع خود قرار می دهند.
تصویری از بلازار 3C 273 در صورت فلکی سنبله که با خطوط شاخص مشخص شده است. همانگونه که می بینید به دلیل درخشندگی بسیار بالا، این جرم با میلیون ها سال نوری فاصله از ما، از ستارگان معمولی اطرافش که متعلق به کهکشان ما هستند قابل تمیز نیست. عکس از : آنتونی آیومامیتیس
اما یک بلازار چیست؟ به زبان ساده، یک بلازار، هسته یک کهکشان فعال (مطلب شماره 139) است که دقیقاً تمام چهره روبروی ما قرار گرفته است. بنابراین، فوران های فوق العاده پرسرعت و پرقدرت ماده از این کهکشان ها مستقیماً زمین را نشانه رفته است. البته آسیبی از جانب چنین فوران هایی متوجه ما نیست، اما جهت آنها درست هم خط با زمین است.
به نظر می رسد که در مرکز تمامی کهکشان های عظیم الجثه، سیاهچاله هایی ابرپرجرم واقع شده باشد. در برخی از مراحل حیاتشان، این سیاهچاله ها بطور شدیدی توسط موادی که به سمتشان در جریان است، تغذیه می شوند. در واقع آنقدر ماده به سمت سیاهچاله حرکت می کند که دیسکی از مواد چرخان با سرعت های بسیار بالا به گرد مرکز کهکشان تشکیل می شود. فشار گرانشی که این مواد بر هم وارد می آورند آنچنان بالاست که دما تا میلیون ها درجه سانتیگراد افزایش یافته، و شرایطی مشابه درون یک ستاره بر دیسک ماده حکمفرما می شود؛ از این رو، تابش فوق العاده شدیدی از این دیسک به بیرون گسیل می شود. سیاهچاله چرخان نیز، با چرخش بسیار سریع به دور خود، میدان مغناطیسی فوق العاده پرقدرتی را تولید می کند که ماده موجود در دیسک را بصورت دو فوران که بر صفحه دیسک عمودند، از دو طرف به بیرون می فرستد. موادی که گرفتار این فوران ها شده اند، تا نزدیک به سرعت نور شتاب گرفته و صدها هزار سال نوری از هسته کهکشان دور می شوند.
تصویری از مکانیسم تابشی یک بلازار - تابش مشاهده شده از یک بلازار، مجموع تابش گسیلی از دیسک چرخان پیرامون سیاهچاله مرکزی کهکشان، و فورانی از ماده است که مستقیماً زمین را نشانه رفته
زمانی که یک بلازار را می بینیم، در واقع یک کهکشان فعال را از روبرو می بینیم. به علاوه، یکی از این فوران ها مستقیماً هم خط با خط دید ما شده و انگار مستقیماً ما را نشانه رفته است؛ بنابراین در آن واحد تابش گسیل شده از فوران ماده و دیسک چرخان به دور سیاهچاله را می بینیم.
با وجود آنکه فاصله برخی بلازارها تا زمین، در حدود 9 میلیارد سال نوری است؛ اما آنچنان درخشانند که همه آنها را می توان از زمین مشاهده کرد.
منبع : Universetoday
***