30 دیماه 1387 (مطلب شماره 19)

آیا خورشید تا ابد بر منظومه شمسی خواهد تابید ؟ این سوالی است که ذهن افراد بسیاری را به خود مشغول داشته است. از نظرگاه علم نجوم، خورشید یک ستاره کاملاً عادی است که از طریق فرآیند همجوشی هسته ای، انرژی خود را تامین می کند. با این حساب، با پایان ذخیره هیدروژنی خورشید، ممکن است چه رویدادی رخ دهد ؟

سیروس و همدم کوتوله سفیدش (سیروس- B) - عکس از تلسکوپ فضایی هابل

خورشید با از دست دادن ذخیره هیدروژنی اش، یا سریعاً بر روی خود فروخواهد ریخت و یا برای جلوگیری از چنین رویدادی بایستی فرآیندهای سوختن دیگری را همچون فرآیند سوختن هلیوم، اکسیژن و یا حتی کربن در پیش گیرد. موضوع مبحث امروز ما، در رابطه با چگونگی مرگ خورشید و یا هر ستاره دیگری نیست، بلکه امروز قصد داریم پیرامون پس از مرگ خورشید صحبت کنیم.
کوتوله سفید، نامی است که دانشمندان بر لاشه ستارگانی چون خورشید نهاده اند. پس از پایان حیات ستارگانی با جرم حدود خورشید ما، آنها در نبود انرژی مهارکننده ای، بر روی خود فرو خواهند ریخت آنچنان که از حجمی معادل میلیونها برابر زمین، به ابعاد زمین فشرده می شوند و این در حالی است که در این حالت نیز جرم عظیم خود را آنچنان از دست نداده اند. چگالی این لاشه آنچنان بالاست که یک قاشق چایخوری از خاک کوتوله سفید، به اندازه چندین لوکوموتیو وزن دارد ! این کوتوله سفید، پس از پایان فرآیند چروکیدگی، انرژی گرمایی خود را آرام آرام در طول موج الکترومغناطیس به فضا ساطع می کند تا آنجا که پس از گذشت میلیاردها سال، به تدریج همچون شمعی در پهنه کیهان خاموش می شود. در این حال، دانشمندان نام کوتوله سیاه را برای چنین جرمی پیشنهاد کرده اند. خوب است بدانید که امروز هیچ کوتوله سیاهی در جهان وجود ندارد، زیرا سن پیش بینی شده برای تشکیل یک کوتوله سیاه، از سن جهان امروز ما که معادل 13.7 میلیارد سال است، فراتر می رود.
البته این سرنوشت تمامی ستارگان کیهان نیست، بلکه در محدوده جرمی ستارگانی چون خورشید (که حدود 97 درصد ستارگان کهکشان ما را تشکیل می دهند)، کوتوله سفید، لاشه نهایی آنان محسوب می شود. ستارگان بزرگتر از این محدوده به اجرام مرموزتری به نام ستارگان نوترونی و سیاهچاله ها تبدیل می شوند که بحث درباره آنها را به روزهای آینده موکول می کنیم. جالب است بدانید که ستاره معروف سیروس یا شعرای یمانی (پرنورترین ستاره آسمان شب در صورت فلکی کلب اکبر)، یک همدم کوتوله سفید دارد که البته با ابزارهای فوق العاده دقیق بایستی آن را مشاهده کرد (تصویر بالا) .
پس سرنوشت نهایی خورشید ما، یک کوتوله سفید خواهد بود. البته این برای نوع بشر اهمیتی نخواهد داشت چراکه میلیاردها سال دیگر، چنین سرنوشتی در انتظار خورشید ماست.

***