25 دیماه 1387 (مطلب شماره 14)

برای بسیاری از کسانی که تاکنون حتی برای یک بار به آسمان شب دور از شهرها ننگریسته اند، این مطلب شاید کمی عجیب به نظر بیاید. مگر میتوان کهکشان راه شیری را در آسمان دید ؟ شکوه تماشای این نوار شیری رنگ بسیار زیبا که مخصوصاً در شبهای تابستان در آسمان خودنمایی می کند و هر تماشاگری را به فکر فرومی برد، مطمئناً ارزش آن را دارد تا حتی برای یکبار از شهرها دور شویم و میهمان طبیعت شگرف و شگفت آسمان شب باشیم ...

نوار مسحور کننده راه شیری؛ عکس از : Larry Landolfi

یک لوح فشرده را تصور کنید. جسمی تخت و دوار که حفره دواری نیز در مرکز آن وجود دارد. حال فرض کنید که از درون این حفره به اطراف می نگرید. چه می بینید ؟ خط ممتدی که دورتادور حوزه دید شما را دور زده است و محدوده دیدتان را به دونیم تقسیم کرده. در آسمان شب نیز شاهد چنین منظره ای هستیم. نوار شبح گون سفید رنگی که از جایی در آسمان شروع، و به جایی دیگر ختم می شود و گویی آسمان را به دو نیم کرده است. حال نمی توانیم از این پدیده نتیجه بگیریم که انگار در جسمی شبیه به لوح فشرده قرار داریم ؟ هر چند
این شاید قضاوت ابتدایی باشد، اما مشاهده همسایگان کهکشانی ما نیز بر این امر صحه گذاشته است که ما اگر چه دقیقاً در مرکز این دیسک کیهانی قرار نداریم، اما در جایی دیگری از این صفحه واقع شده ایم. برای مشاهده این نوار سفید رنگ که در هر فرهنگی نامی بر آن نهاده اند، به هیچ ابزار رصدی به جز چشم غیرمسلح نیازی ندارید.
کافی است از نور مزاحم شهرها که از جلوه نوار راه شیری می کاهند، دور شویم و از دیدن آن در آسمان شب لذت ببریم. زمان اوج شکوه این نوار، آسمان تابستان است. چراکه بخش گسترده تری از این نوار در آسمان قرار می گیرد. پر نورترین بخش راه شیری، مرکز کهکشان است که شما می توانید  آن را در سمت جنوب (برای رصدگران ساکن ایران) آسمان تابستان مشاهده کنید. نوار سفید رنگی که با چشم غیر مسلح دیده می شود، از گاز تشکیل نشده است بلکه بخش اعظمی از آنچه ما می بینیم، ستارگان کهکشان ما هستند که آنچنان فراوانند که ما آنها را بصورت تورده ای سفیر رنگ می بینیم.
اگر دقت کنید، بخشی از راه شیری ضخیم تر از نقاط دیگر است و به آسانی در عرضهای جغرافیایی همچون محدوده ایران می توانید در شبهای تابستان آن را در سمت جنوب آسمان بیابید. این ناحیه، مرکز کهکشان راه شیری و جولانگاه میلیاردها ستاره است و سیاهچاله ابرپرجرمی موسوم به ساگیتاریوس A که هر چند حتی قویترین تلسکوپها نیز قادر به آشکارسازی آن نمی شوند اما گرانش این جرم، نقش مهمی در نظم بخشیدن به راه شیری ایفا می کند.
پس حتی برای یک شب، از نور مزاحم شهرها دور شوید و به ملاقات نوار راه شیری بروید، جلوه ای از طبیعت که سالهاست که به دست فراموشی سپرده شده است ...

***