21 خرداد ماه 1388 (مطلب شماره 162)
منظومه شمسی ما، خانه ای برای 8 سیاره و نیز تعدادی سیاره کوتوله (همانند پلوتو) است. اگر هر ستاره منفرد، به تعداد خورشید ما سیاره در اطرافش وجود داشته باشد، حقیقتاً مقدار کمی سیاره در جهان وجود خواهد داشت! تا زمان نگارش این مطلب، 342 سیاره فراخورشیدی کشف شده است که به گرد مجموعاً 289 ستاره در گردشند. همه این سیارات پس از سال 1991 که نخستین سیاره فراخورشیدی کشف گردید، کشف شده اند.



تصویری مستقیم از منظومه سه تایی سیارات فراخورشیدی که به گرد ستاره HR8799 در حال چرخشند. سیارات و جهت حرکت آنها با حروف b، c و d و پیکان مشخص شده اند. قسمت رنگین و نسبتاً وسیع موجود در تصویر، همان ستاره مادر است که نور آن به شدت کاهش یافته تا سیارات قابل تشخیص گردند (رنگ ها واقعی نیست) / عکس از : تلسکوپ کک

حال چه تعداد سیاره در راه شیری وجود دارد؟ شاید میلیاردها؛ که به عقیده برخی ستاره شناسان، بسیاری از آنها مسکونی و زمین-مانند هستند. توانایی ما در تشخیص سیارات فراخورشیدی تاکنون در گرو کمتر از 20 سال بوده است؛ و اغلب سیاراتی که کشف گردیده اند، بزرگتر از مشتری ما هستند (در واقع، جرم سیارات فراخورشیدی معمولاً در واحد جرم مشتری بیان می شود).
چند روش متفاوت برای تشخیص سیارات فراخورشیدی وجود دارد. تکنیک های اولیه، اخترسنجی (Astrometry) و محاسبات مرتبط با سرعت شعاعی (Radial velovcity) است. اخترسنجی اساساً محاسبه تأثیرات گرانشی سیاره، بر روی ستاره ای است که به گرد آن می چرخد. میزان تلو تلو خوردن ستاره، می تواند اطلاعات فراوانی را در رابطه با جرم سیاره مورد نظر به دست بدهد. محاسبه سرعت شعاعی بسیار شبیه به روش اخترسنجی است؛ با این تفاوت که در این روش، میزان جلو و عقب رفتن ستاره نسبت به ناظر زمینی (بر اثر تأثیرات گرانشی سیاره)، با محاسبه جابجایی دوپلری نور ستاره به دست می آید.
روش دیگر، روش گذر نام دارد. همچنان که سیاره از مقابل ستاره مادرش عبور می کند، نور دریافتی از ستاره اندکی کمتر می شود. با رصد ستاره در بازه های زمانی طولانی مدت و نیز با طیف گیری از نور ستاره، هم زمانیکه سیاره از مقابل ستاره رد می شود، و هم زمانیکه سیاره در پشت ستاره پنهان می شود، اطلاعات بسیاری را می توان در رابطه با شرایط جوی سیاره مزبور استنتاج کرد (البته اگر جوی داشته باشد). روش گذر معمولاً با محاسبات اخترسنجی و سرعت شعاعی که قبلاً به آنها اشاره شد نیز همراه است تا بتوان جرم سیاره را نیز تخمین زد.
عکسبرداری مستقیم از سیارات فراخورشیدی بسیار دشوار است؛ چراکه نور بسیار اندک سیاره در مقابل نور خیره کننده ستاره مادرش گم می شود. هر چند تاکنون تلسکوپ فضایی هابل از سیاره فم الحوت-b عکسبرداری کرده است و رصدخانه های کِک و جمینی موفق شده اند از از منظومه سیاره ای HR8799 که شامل سه سیاره است، تصویربرداری کنند (عکس بالا). هم اکنون چندین مأموریت سازمان فضایی آمریکا (ناسا) شامل تلسکوپ فضایی هابل و تلسکوپ فضایی مادون قرمز اسپیتزر، بر روی کشف سیارات فراخورشیدی کار می کنند. مأموریت کپلر که در ششم مارس 2009 به فضا پرتاب شد، بخشی از آسمان را که شامل حدود 100,000 ستاره است، تحت نظر خواهد گرفت و با استفاده از روش هایی که در بالا معرفی شد، در تلاش است تا تعدادی سیاره فراخورشیدی را کشف کند. مأموریت TPF (کاشف سیارات زمین-مانند)، مأموریت دیگری است که قرار است تا سیارات فراخورشیدی را از تمامی جنبه ها با جزئیات بالا مورد مطالعه قرار دهد که البته تا زمانیکه این مطلب نوشته می شود، هنوز در حد یک طرح است.

منبع : Universetoday

***