28 اردیبهشت ماه 1388 (مطلب شماره 138)
هر سال با فرارسیدن بهار، سینه سرخ های باوفا مثل همیشه ظاهر می شوند و ما بطور معمول، هر بهار منتظر بازگشت آنها هستیم. ما بازگشت آنها را با تجربه سالیان گذشته پیش بینی می کنیم. ستاره شناسان نیز تجارب سالیانه زیادی در رابطه با زمان وقوع بارش های شهابی دارند. برای سال ها، هر بارش شهابی در تاریخ مشخصی رخ می داده است. ما در مطلب شماره 105، به تفصیل در رابطه با علت وقوع بارش های شهابی توضیح دادیم.



تصویری باشکوه از شهاب های اسدی در سال 1996؛ عکس از : ناسا

در یک قرن گذشته، بارش شهابی باشکوهی در آسمان شمال شرقی و در حوالی مرداد ماه ظاهر گشته. بر اساس تجربه های پیشین، منتظریم تا هر ساله این پدیده بوقوع بپیوندد. همانگونه که در مطلب اختصاصی بارش های شهابی (شماره 105) گفتیم، کانون این بارش ها معمولاً نقطه خاصی در آسمان است که ستاره شناسان نام بارش شهابی مربوطه را منسوب به نزدیکترین صورت فلکی به آن نقطه می کنند؛ مثلاً بارش شهابی اسدی و یا جوزایی. شهاب هایی (مطلب شماره 7) که در اواخر مرداد ماه آسمان را به تسخیر خود در آورده اند، از نقطه ای در صورت فلکی برساوش می آیند و از اینرو این بارش را برساوشی می خوانند که در حدود دو هفته ای نیز به طول می انجامد.
اما پیش بینی وقوع بارش های شهابی، همانند بازگشت سینه سرخ ها زیاد قابل اعتماد نیست. بله؛ بارشها هر ساله در همان تاریخ و در همان نقطه از آسمان رخ می دهد، اما ممکن است تا چندین سال تعداد شهاب ها بسیار اندک باشد و بنابراین ستاره شناسان در پیش بینی آمار شهابها (ZHR) گیج شوند. ستاره شناسان اما گاه می توانند برخی بارش های مهیج را پیش بینی کنند. برای مثال بارش شهابی شلیاقی که هر ساله در شب های اول و دوم اردیبهشت ماه بوقوع می پیوندد و آنچنان نیز قابل توجه نیست، هر 415 سال، شگفتی ساز می شود. با این حساب نزدیکترین آتش بازی شلیاقی در سال 2276 بوقوع خواهد پیوست. ستاره شناسان این بارش را در ارتباط با دنباله داری می دانند که هر 415 سال یکبار در آسمان ظاهر می شود. اوج دیگر بارش های شهابی نیز وابسته به بازگشت دنباله دارهای دیگری است که در آسمان ظاهر می شوند.



تصویری از سحابی سیاره نمای (مطلب شماره 44) هلیکس از پشت تلسکوپ که بصورت کاملاً اتفاقی شهابی نیز از میان آن عبور کرده است. محل وقوع شهاب در حدود 50 کیلومتر از ما فاصله دارد؛ در حالیکه سحابی هلیکس 700 تریلیون کیلومتر دورتر قرار گرقته است! - عکس از: Greg Selleck

پیش از این گفتیم که دنباله دارها در مدارهایی U شکل خورشید را دور می زنند و در مسیر خود دنباله ای از ذرات ریز و میکروسکوپی را به جای می گذارند که هر گاه مدار زمین از مسیر این ذرات عبور کند، بارش های شهابی رخ می دهد. ستاره شناسان می توانند زمان وقوع بسیاری از بارش ها را پیش بینی کنند؛ اما نه همه آنها را. هفته آینده و یا سال آینده ممکن است دنباله داری ظاهر شود که مسیر جدیدی از ذرات ریز را در فضا باقی گذارد و اینچنین بارش جدیدی را بوجود آورد که پیش از آن وجود نداشته است.
شاید معروفترین دنباله دار برای عموم، دنباله دار هالی باشد (مطلب شماره 26) که هر 76 سال یکبار به ملاقات ما می آید. این دنباله دار در مسیرش به دور خورشید، در دو نقطه مدار زمین را قطع می کند. هنگامی که زمین به این نقاط از مدارش برسد، بارش شهابی خاصی رخ می دهد. یکی از آنها در اوایل اردیبهشت ماه رخ می دهد که بارش شهابی اتا-دلوی را موجب می شود و دیگری در اواخر مهر ماه که آن را بصورت بارش شهابی جباری می بینیم. پس پیش بینی زمان وقوع این بارش ها وابسته به اطلاعات ما از زمان تلاقی مدار زمین با مسیر ذرات باقیمانده از حرکت دنباله دارهای مادرشان است.

***