15 دیماه 1387 (مطلب شماره 4)

اگرچنانچه حتی برای یکبار سیاره زیبای مریخ را با چشم غیر مسلح دیده باشید، نمای سرخ فام آن را به خاطر سپرده اید تا در رصدهای بعدی آن را با دیگر اجرام آسمانی اشتباه نگیرید. به واسطه همین رنگ قرمز مریخ نیز بوده است که اقوام باستانی، آن را نماد خدای جنگ خود می نامیدند : مارس (Mars)، آرس (Ares)، بهرام و ... اما دلیل قرمزی مریخ چیست ؟

نخستین مریخ نشین تاریخ، وایکینگ-1 نام داشت. هدف اصلی این ماموریت، کشف شواهد حیات در سطح سیاره مریخ بود. زمانیکه مریخ نشین نخستین تصاویر سیاه و سفید خود را از سطح مریخ ارسال کرد، دانشمندان با دشت لم یزرعی از خاک و سنگ پراکنده مواجه شدند. اما این تصاویر رنگی بود که در روز بعد از فرود، همه را به شگفتی واداشت؛ مریخ دقیقاً مانند زمین بود، با آسمانی آبی و زمینی قهوه ای رنگ که از خاکی همچون خاک زمینی پوشانیده شده بود ! تمام امیدها به کشف حیات شدت گرفت و ناگهان تمامی ماجرا به کلی تغییر کرد ... در تنظیم فیلترهای رنگی دوربین اصلی تصویربرداری، مشکلی پیش آمده بود. 

تصویر تصحیح نشده وایکینگ -1 (راست) و تصحیح شده از سطح مریخ

در واقع، فیلتر قرمز در این تصاویر اعمال نشده بود تا ترکیب رنگ های سری RGB (قرمز، سبز، آبی) کامل شود و تصویر واقعی را به دست بدهد. زمانی که این مشکل برطرف شد، تصاویر از دنیایی حکایت می کردند که همچون جهنمی قرمز رنگ و با آسمانی سرخ فام بود؛ اینجا مریخ است ... . مریخ، سیاره ای بالنسبه کوچک است (یک سوم زمین) و متناسب با همان کوچکی اش، گرمای درونی اش را سریعتر از زمین از دست داده است و بنابراین امروزه هیچگونه فعالیت زمین شناختی ندارد. زمانی که این سیاره در فاز لایه بندی بود، یعنی هنگامی که لایه های مختلف درونی مریخ بواسطه اختلاف چگالی که با یکدیگر داشتند جای خود را تغییر می دادند تا در حالت پایداری قرار بگیرند، فلزاتی همچون آهن و نیکل که چگال ترین عنصر فراوان بودند، راه خود را به پایین باز می کردند تا پس از گذشت میلیون ها سال و اتمام مرحله لایه بندی، هسته را تشکیل دهند. تمامی این فرآیند در زمین بخوبی انجام گرفت چراکه لایه های درون زمین بواسطه گرمای داخلی بصورت خمیر مانند بودند و بنابراین به راحتی می توانستند جابجا شوند.
اما در مریخ این گرما به زودی از دست رفت و آهنی که در حال نفوذ به درون بود، در میانه راه ایستاد و نه تنها هسته کاملاً غنی از آهن نشد، بلکه این آهن در پوسته به وفور پراکنده شد و با دیگر عناصر همچون اکسیژن ترکیب شد. به همین دلیل است که سیاره مریخ را قرمز رنگ می بینیم؛ به دلیل وفور بیش از حد ترکیبات آهنی.

از دیدن آسمان لذت ببرید ...

***