22 بهمن ماه 1387 (مطلب شماره 41)
بدون شک تلسکوپ مهمترین ابزار برای یک ستاره شناس به حساب می آید و کشفیات بسیار زیادی که هر روزه از گوشه گوشه جهان ما منتشر می شود، به مدد تلسکوپ های مختلفی است که در ابعاد مختلف وجود دارند و وظیفه تمامی آنها گردآوری نور و بزرگنمایی اجرام آسمانی است. اما مطمئناً تلسکوپ ها همگی به یک صورت طراحی نمی شوند و هر چند هدف تمامی آنها یکیست، اما بسته به فعالیت های مربوط، نوع آنها نیز متفاوت است. هر چند تلسکوپ ها در رده های گوناگونی تقسیم بندی می شوند، اما در اینجا به بحث درباره دو شاخه بسیار بارز در نوع گردآوری نور در تلسکوپ ها می پردازیم : تلسکوپ های انکساری و تلسکوپ های انعکاسی.

تصویری شماتیک از تلسکوپ های شکستی (1)، نیوتونی (2) و کاسگرین (3)؛ در برخی تلسکوپ های کاسگرین (مانند آنچه که در این تصویر آمده است)، از یک تیغه شیشه ای تصحیح کننده نور که تمامی لوله را می پوشاند برای افزایش کیفیت تصویر بهره گرفته می شود که به این تلسکوپ ها، اشمیت-کاسگرین کی گویند (تصویر بزرگتر) - عکس از : مجله Sky and Telescope

همانگونه که قبلاً نیز اشاره شد (مطلب شماره 1)، نخستین تلسکوپ نجومی که توسط گالیله، اخترشناس ایتالیایی ساخته شد، از دو عدسی، یکی چشکی و یکی شیئی تشکیل شده بود که در مقابل همدیگر قرار می گرفتند و در کل باعث بزرگنمایی تصویر می شدند. به این دسته از تلسکوپ ها که همچنان طرفداران خاص خود را دارند (به خصوص عکاسان اعماق آسمان)، تلسکوپ های انکساری یا شکستی می گویند. از طرفی به دلیل مشکلات فراوانی که در ساخت و تراش عدسی های بزرگ وجود دارد، تاکنون تلسکوپ شکستی با قطر بزرگتر از 60 سانتیمتر (تلسکوپ رصدخانه یرکز) ساخته نشده است.
دسته دوم تلسکوپ ها که بخش اعظمی از آنها را نیز تشکیل می دهد، تلسکوپ های نیوتونی نام دارند که همانگونه که از نام آن بر می آید، مبدع آن نیوتون بود. در این تلسکوپ ها، به جای عدسی شیئی، از یک آینه مقعر برای جمع آوری نور استفاده می شود. با این روش، می توان تلسکوپ های بسیار بزرگ را ساخت و بعلاوه هزینه ساخت آنها نیز به مراتب کمتر از تلسکوپ های شکستی است، به همین دلیل تمامی رصدخانه های غول پیکر دنیا از تلسکوپ های نیوتونی با قطر آینه مختلف استفاده می کنند.
در این نوع تلسکوپ ها، پرتوهای نور از لوله اصلی وارد شده و پس از برخورد به آینه مقعری که در انتهای لوله قرار دارد، در لبه لوله کانونی می شوند. در کانون آینه مقعر همچنین آینه تخت و یا محدب کوچکتر دیگری وجود دارد (آینه ثانویه) که نور کانونی شده را به بیرون از لوله هدایت می کند. در انتها نیز عدسی چشمی قرار دارد که بسته به نوع آن، بزرگنمایی تلسکوپ تغییر می کند. اگر چنانچه آینه ثانویه با آینه مقعر اصلی (آینه اولیه) زاویه 45 درجه ساخته و نور را در بالای تلسکوپ به بیرون هدایت کند، به این نوع تلسکوپ ها، تلسکوپ نیوتونی می گویند. گونه دیگری از تلسکوپ های انعکاسی پرطرفدار نیز وجود دارند که به آنها اصطلاحاً کاسگرین می گویند. در این نوع نلسکوپ ها، در میان آینه اولیه حفره ای وجود دارد که نور پس از برخورد به آینه ثانویه (که به موازات آینه اولیه قرار گرفته است)، از درون این حفره گذشته و عدسی چشمی را بایستی در انتهای تلسکوپ قرار داد (مانند تلسکوپ های انکساری).
انواع دیگری از تلسکوپ ها وجود دارند که اکثر آنها از همین دو شاخه منشعب می شوند. 

***