7 آبان ماه 1388 (مطلب شماره 303)
یک پارسک (Parsec) معادل 3.26 سال نوری است و چون یک سال نوری نیز معادل مسافتی است که نور در طی یک سال آن را طی می کند و تقریباً معادل 9.4 تریلیون کیلومتر است؛ یک پارسک را می توان در حدود 30.8 تریلیون کیلومتر دانست. اما کلمه پارسک خود از کجا ریشه می گیرد؟ پارسک، حاصل ادغام دو کلمه است؛ Parallax (اختلاف منظر) و arcsecond (ثانیه قوسی). 

به تغییر ظاهری مکان یک جسم نسبت به پشت زمینه با تغییر مکان ناظر، اختلاف منظر گفته می شود. بعنوان مثال اگر از ایوان خانه خود به آن سوی خیابان نگاه کرده و مکان دو خانه همسایه را به خاطر بسپارید؛ با عبور از خیابان و گذر از همان دو خانه، بر روی بام خانه همسایه خواهید دید که مکان دو خانه نسبت به شما معکوس شده است. آیا خانه حرکت کرده اند؟ البته نه. این شما بودید که مکان خودتان را تغییر دادید. از اینرو دو نفر در دو نقطه مختلف جهان ممکن است رویداد مشابهی را در آسمان خود مشاهده کنند اما تعبیر هر کدام از آنچه دیده اند متفاوت از همدیگر باشد.
ستاره شناسان از اختلاف منظر برای محاسبه جابجایی ظاهری یک ستاره در حین چرخش زمین به دور خورشید و جابجایی مکانی آن استفاده می کنند. آنها مکان ستاره مزبور را در زمینه ستارگان دورتر در روز خاصی از سال ثبت کرده و سپس همین کار را 6 ماه بعد که زمین عملاً به اندازه دو برابر فاصله اش از خورشید از مکان پیشین خود جابجا شده است؛ انجام می دهند. ابزارهای حساس آنها قادر به محاسبه میزان جابجایی است.
اما به سراغ دومین بخش از پارسک برویم: ثانیه قوس. در این مثال اصلاً با ثانیه ای که برای محاسبه زمان به کار می رود کاری نداریم؛ بلکه در اینجا ثانیه یک معیار محاسبه زاویه است.
تصور کنید که افق پیرامون شما به 360 قسمت مساوی یا درجه تقسیم شود. آنگاه ابعاد ظاهری هر قطعه دو برابر قرص کامل ماه خواهد بود. اگر همین قسمت ها را به 60 قسمت دیگر تقسیم کنید، آنگاه به هر قسمت دقیقه قوسی اطلاق می شود و اگر همان دقیقه ها را باز به 60 قسمت مساوی تقسیم کنید؛ به قسمت های به دست آمده یک ثانیه قوسی گفته می شود. پس به عبارتی هر ثانیه قوس، 1/360 از یک درجه است!
اما میزان جابجایی ستارگان پیش زمینه آنقدر اندک است که ابزار اصلی محاسبات ستاره شناسان در اختلاف منظر ستاره ای، همان ثانیه قوس است. خوب الآن کافی است هر دو کلمه را در هر ادغام کنیم: یک پارسک، معادل اختلاف منظری به اندازه یک ثانیه قوس است. بعبارتی اگر جسمی در فاصله یک پارسکی از ما واقع شود؛ اختلاف منظر آن از دید یک ناظر زمینی که به میزان 1 واحد نجومی* جابجا شود، به اندازه یک ثانیه قوس خواهد بود. اما جالب است بدانید حتی نزدیک ترین ستاره نیز از این فاصله دورتر است!
اختلاف منظر ستاره پروکسیما-قنطورس که نزدیکترین ستاره به ما محسوب می شود، معادل 0.77233 ثانیه قوس است. با محاسبه ساده ای در خواهید یافت که فاصله پروکسیما-قنطورس از ما برابر با 1.295 پارسک یا 4.225 سال نوری است.

* - یک واحد نجومی معادل فاصله زمین تا خورشید است که در حدود 150 میلیون کیلومتر می شود. 

منبع: Universetoday

***