قمر های گالیله ای کدام اند ؟
می دانیم که سال 2009، به پاسداشت کشفیات دانشمند بزرگ ایتالیایی گالیله، به نام سال جهانی نجوم نامیده شد. او با استفاده از تلسکوپ نه چندان پیشرفته اش (با توجه به معیارهای امروزی)، کشفیاتی را به انجام رسانید که سرآغاز جهش های بزرگ بشری در حوزه علم نجوم و فیزیک بود. یکی از آنها که از نام آن نیز بخوبی روشن است، کشف اقمار گالیله ای مشتری بود.
قمر های گالیله ای مشتری در مقایسه با ماه. ردیف بالا از راست به چپ : ماه زمین، اروپا، یو؛ ردیف پایین از راست به چپ : گانیمد، کالیستو؛ عکس از Astronomynotes
چهار قمر بالنسبه بزرگ که در مدارهای نسبتاً نزدیکی در حال گردش بدور سیاره مشتری هستند و با مشاهده این گردش توسط گالیله، نخستین لزرش ها بر شالوده دیدگاه ارسطویی از جهان اطراف - که بر اصل زمین مرکزی استوار بود - ایجاد شد. این اقمار را می توان بدون استفاده از تلسکوپ های بزرگ و حتی با یک دوربین دوچشمی کوچک دید؛ اجرامی که برای بسیاری از آماتورها یادآور نخستین روزهای آشنایی آنها با آسمان شب است. جالب اینجاست که این چهار قمر که مانند چهار ستاره کم نور در اطراف مشتری بصورت هم خط قرار گرفته اند، هر کدام دنیایی منحصر بفرد است که تا دهه 70 قرن بیستم، این واقعیت از چشمان دانشمندان پوشیده بود.
این چهار قمر، گانیمد، کالیستو، اروپا و یو نام دارند. گانیمد، بزرگترین قمر منظومه شمسی با قطر 2600 کیلومتر است و حتی از پلوتو و سیاره عطارد نیز بزرگتر است. یو، فعالترین نقطه منظومه شمسی با ده ها آتشفشان فعال است که وجود مقادیر بسیار زیاد مواد آتشفشانی در سطح این قمر، شکلی ویژه به آن داده است تا آنجا که آنرا پیتزای منظومه شمسی نام نهاده اند ! از طرف دیگر، سطح قمر اروپا را 20 کیلومتر یخ فرا گرفته، و بسیاری از دانشمندان احتمال می دهند که بایستی اقیانوسی از آب مایع در زیر این لایه یخی وجود داشته باشد که در اینصورت احتمال وجود انواع ساده حیات نیز حتی ممکن است در آن وجود داشته باشد. کالیستو دارای پوسته ای آبله رو است که حکایت از دوران سخت بمباران شهابسنگی می کند. سطح آن بسیار قدیمی است و برخی برخوردها آنچنان قوی بوده اند که شعاع شکستگی ها یک نیمکره این قمر را در برگرفته است.
اکثر اطلاعات ما از این اقمار، بوسیله 3 کاوشگر به نام های ویجر-1، ویجر-2 و گالیله بدست آمده است که در روزهای آینده به بررسی دقیق تر هر کدام از این دنیاهای عجیب منظومه شمسی می پردازیم. خوب است بدانید که این چهار قمر، کل مجموعه قمرهای سیاره مشتری را تشکیل نمی دهند، بلکه تاکنون 63 قمر به گرد این سیاره کشف شده است و این چهار قمر، مهمترین اقمار مشتری به حساب می آیند که در برخی موارد حتی مستقیماً بر روی مشتری تاثیرگذارند.
***