8 شهریور ماه 1388 (مطلب شماره 242)
کافیست در نیمکره جنوبی زمین زندگی کرده باشید تا با دو جسم مه آلود بسیار آشنا در آسمان شب آشنا شده باشید. اینها، ابرهای ماژلانی بزرگ و کوچکند، که قمرهای کهکشان ما، راه شیری محسوب می شوند (شاید هم نه!). این دو ابر، در حدود 21 درجه در آسمان از هم فاصله دارند (حدود 42 ماه که کنار همدیگر چیده شوند). اما فاصله حقیقی اشان، 75,000 سال نوریست.



تصویری از آسمان پاک فراز یک رصدخانه. در سمت چپ تصویر، دور لکه مه آلود، یکی بزرگتر از دیگری در آسمان دیده می شود که همان ابرهای ماژلانی هستند و در سمت راست تصویر نیز نوار شبح گون راه شیری را می بینید.

ابر ماژلانی بزرگ، با حدود 160,000 سال نوری فاصله از راه شیری، جایگاه سومین کهکشان نزدیک به ما را داراست و در صورت فلکی ماهی طلایی جای گرفته است؛ فقط کهکشان کوتوله قوس و کهکشان های کوتوله کلب اکبر از آن به ما نزدیکترند. جرمش در حدود 10 میلیارد برابر جرم خورشید ماست و با این حساب، یک دهم راه شیری جرم دارد. در واقع، ابر بزرگ ماژلانی، بعد از راه شیری، آندرومدا و کهکشان مثلث، چهارمین کهکشان بزرگ گروه محلی کهکشانهاست. ستاره شناسان این کهکشان را در رده کهکشان های نامنظم تقسیم بندی کرده اند، اما یک ساختار میله مانند مشخص در قسمت میانی آن قابل مشاهده است؛ بنابراین ممکن است پیش از فعل و انفعالات گرانشی اش با راه شیری، ابر ماژلانی بزرگ، یک کهکشان مارپیچی-میله ای بوده است.



تصویری از سحابی بسیار زیبای رطیل در ابر ماژلانی بزرگ. عکس از : تلسکوپ فضایی هابل

ابر ماژلانی کوچک، در صورت فلکی توکان و در فاصله حدود 200,000 سال نوری آنطرف تر از ما قرار گرفته است. با چشم غیرمسلح، ابر ماژلانی کوچک، همانند قطعه مه آلودی است که از راه شیری کنده شده است. در حقیقت این جرم، یکی از دورترین اجرامی است که با چشم غیرمسلح می توانید آن را در آسمان شب ببینید. ستاره شناسان بر این عقیده بودند که ابرهای ماژلانی، اقمار راه شیری هستند، اما محاسبات اخیر مربوط به سرعت این اجرام مشخص کرد که آنها، قید گرانشی به راه شیری ندارند و تنها در حال عبور از کنار ما هستند. این کهکشان ها از چند جنبه با راه شیری متفاوتند. مقادیر عظیمی گاز و غبار در ابرهای ماژلانی همچنان وجود دارد که مؤید میزان بالای ستاره سازی این کهکشان است. بعلاوه، این مقادیر گاز، از فلزات زیادی ساخته نشده اند* و این به آن معناست که تاریخچه ستاره سازی زیادی ندارند.
ابرهای ماژلانی، به احترام کاشف پرتغالی، فردیناند ماژلان نامگذاری شدند؛ کسی که برای نخستین بار آنها را در سفرش به دور زمین مابین سالهای 1519 تا 1522 مشاهده کرد.

* - در ستاره شناسی، به هر عنصری سنگینتر از هیدروژن و هلیوم، اصطلاحاً فلز می گویند.

منبع : Universetoday

***